Czy nauczycielom grozi wypalenie zawodowe? Jak można temu zapobiegać?
Dzień Edukacji Narodowej skłania do szczególnej refleksji nad pracą nauczycieli, wychowawców. To dzień, kiedy możemy wyrazić wdzięczność za ich pracę, poświęcenie, troskę i zaangażowanie w edukację i wychowanie dzieci, ale to też doskonały moment, by zastanowić się, czy może nasi nauczyciele, tak dzielnie pomagający naszym pociechom na co dzień, niekiedy sami potrzebują wsparcia? Jednym z zagrożeń płynących z zawodu nauczyciela jest wypalenie zawodowe.
Wypalenie zawodowe jest odpowiedzią organizmu na długotrwały, chroniczny stres emocjonalny związany z pracą zawodową. Może być ono reakcją na długotrwałe przeciążenie obowiązkami, zbyt odpowiedzialne i trudne zadania lub wyczerpującą, nudną i monotonną pracę. Chociaż według obecnej wiedzy na wypalenie zawodowe narażeni są przedstawiciele różnych zawodów, to najczęściej dotyka ono zawodów społecznych, a więc związanych z kontaktem z ludźmi i pomaganiem im. Dlatego jedną z najbardziej narażonych na nie grup zawodowych są właśnie nauczyciele. Z jednej strony praca nauczyciela może stać się źródłem satysfakcji i spełnienia, z drugiej zaś może doprowadzić do ponoszenia wysokich kosztów psychologicznych, zwłaszcza w sytuacjach związanych z dużymi wymaganiami przekraczającymi możliwości danej osoby. Od nauczyciela bowiem oczekuje się nie tylko wiedzy i umiejętności przekazania jej uczniom, ale także zaangażowania emocjonalnego, w tym nawiązania kontaktu z uczniami, pomocy w rozwiązywaniu trudności edukacyjnych, a także w pewnym zakresie problemów wychowawczych i emocjonalnych dzieci i młodzieży itd. Specyfika zawodu nauczyciela powoduje, że może być mu trudno odciąć się i odpocząć od spraw związanych z pracą nawet w swoim wolnym czasie. Kiedy bowiem jego uczeń przechodzi przez kryzys, rodzina wychowanka ma poważne trudności, nauczyciel także to przeżywa, martwi się, stara się pomóc. Wymagania stawiane nauczycielowi i jego starania z kolei nie znajdują swojego odbicia ani w statusie społecznym, ani ekonomicznym zawodu. Nauczyciel podlega także ciągłej kontroli i ocenie zarówno ze strony dyrekcji szkoły, innych nauczycieli, jak i uczniów i ich rodziców. To często sprzyja przeżywaniu długotrwałego stresu i pojawieniu się wypalenia zawodowego.
Objawów wypalenia jest wiele i u każdego mogą się one manifestować w nieco inny sposób. Trzeba zauważyć, że symptomy wypalenia zawodowego narastają z wraz upływem czasu przy braku zmiany sytuacji i braku pomocy. Zaczyna się zwykle od poczucia wyczerpania, jak w przypadku zwykłego zmęczenia. Z tą różnicą, że zmęczenie szybko mija i można się łatwo zregenerować w czasie wolnym, podczas urlopu. W przypadku wypalenia zawodowego niestety tak się nie dzieje. Nawet po krótkiej przerwie w pracy zmęczenie nie ustępuje. Na kolejnych etapach zanika optymizm, pojawia się niechęć do pracy, niezdolność do koncentracji, brak zadowolenia z siebie, złość, niechęć, poczucie winy, brak odwagi oraz obojętność. Przekłada się to także na życie rodzinne. Osoba doświadczająca wypalenia zawodowego może stać się drażliwa, poirytowana, szybko traci cierpliwość do osób bliskich.
W czerwcu 2019 roku WHO wpisało wypalenie zawodowe do Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD). W związku z tym od 1 stycznia 2022r. wypalenie zawodowe będzie uznawane za chorobę, na którą pracownik będzie mógł otrzymać zwolnienie lekarskie. Jak jednak wiemy z doświadczenia, lepiej jest zapobiegać niż leczyć, stąd też warto zastanowić się w szczególny sposób nad czynnikami chroniącymi przed wypaleniem zawodowym.
Co nauczyciel może robić, aby uchronić się przed wypaleniem zawodowym?
Warto znaleźć w swoim otoczeniu kogoś, kto wysłucha, omówi z nami problemy i trudności. Stąd też korzystne jest zadbanie o wzajemne więzi w zespołach, w których pracujemy. Działając wspólnie, wspierając się nawzajem możemy zdziałać najwięcej i sprawić, że nie będzie wśród nas osób zniechęconych, czujących zbyt duży ciężar dźwiganych samotnie problemów. Gdy jednak trudno nam o taką osobę w zespole nauczycielskim, szukajmy wsparcia w rodzinie lub wśród bliskich znajomych. Ważne by była to osoba, której ufamy i która będzie nas wspierała.
Kolejnym czynnikiem wspierającym w radzeniu sobie ze stresem i przeciwdziałającym wypaleniu zawodowemu jest adekwatny obraz samego siebie, na który będą składają się zarówno ograniczenia i słabości, jak i własne zdolności i talenty oraz dotychczasowe osiągnięcia. Często jesteśmy bardzo surowymi krytykami dla samych siebie, skupiamy swoją uwagę na własnych potknięciach i porażkach, na tym czego nie zrobiliśmy, a przecież mogliśmy zrobić itp. W tym wszystkim nie dostrzegamy sukcesów albo czasami pomniejszamy rangę codziennych osiągnięć tłumacząc się tym, że to przecież taka drobna rzecz, jeszcze tak wiele zostało do zrobienia, inni mają większe osiągnięcia. Takie podejście zabiera nam radość i motywację do dalszych starań. Zupełnie niepotrzebnie, bo każda nawet drobna pozytywna zmiana u naszego ucznia, w klasie, w kontaktach z rodzicem jest naprawdę ważna i warto ją doceniać. To pokazuje także, jak ważne jest wyznaczanie sobie realnych celów w pracy. Gdy cel jest zbyt ogólny, zbyt duży czy zbyt odległy w czasie można zbyt szybko stracić siły i wiarę w powodzenie. Może zatem warto byłoby rozłożyć sobie ten cel na mniejsze etapy, wyznaczyć jakiś mniejszy osiągalny cel w najbliższym czasie? Zastanówmy się także, co jest bardziej, a co mniej ważne, co wymaga od nas pracy już, a co może poczekać dzień lub dwa. Ale przede wszystkim trzeba rozważyć, czy na osiągnięcie zamierzonych celów mamy realny wpływ, czy pozostają one w obszarze naszych kompetencji i wpływów, czy nie są jedynie zbyt dużym oczekiwaniem otoczenia. By nie zagubić się w odpowiedzi na często nadmierne oczekiwania otoczenia trzeba wsłuchiwać się we własne emocje, a także odpowiedzieć sobie na pytanie, co konkretnie dla nas jest ważne, jakim wartościom decydujemy się poświęcać swój czas, energię, wysiłek. Z drugiej strony, jeśli pomimo naszych chęci, obowiązków i zadań jest obiektywnie za dużo – bądźmy asertywni. Bardzo istotne jest wyznaczenie zdrowych granic. Jeżeli nie jesteśmy w stanie wykonać jakiejś pracy, czy to ze względu na kompetencje, czy to ze względu na brak czasu, nauczmy się mówić „nie”. Nie wszystko musi spoczywać na naszych barkach, nie wszystko też my wykonamy najlepiej. Dzielmy obowiązki, zadania, nawet jeśli wydaje nam się, że tylko my zrobimy to najlepiej czy szybciej. Dzięki temu pozostanie nam więcej czasu na wypoczynek i zebranie sił na takie sprawy, którym zaradzić możemy już tylko my sami.
W zapobieganiu wypaleniu zawodowemu bardzo ważne jest zwracanie uwagi na umiejętność relaksowania się, dbałość o zdrowie i kondycję fizyczną. Warto starać się, by nie wykonywać pracy w czasie wolnym, który można poświęcić na odpoczynek, kontakt z rodziną, przyjaciółmi. Dobrze jest także rozwijać zainteresowania pozazawodowe, zapobiega to przenoszeniu spraw ze szkoły do domu, pomaga czynnie odpoczywać. Planując odpoczynek i hobby zwróćmy przede wszystkim uwagę na to, że powinny to być aktywności dające zadowolenie, poczucie sensu działania lub choćby niewielki sukces. Pamiętając, iż zmiana rodzaju aktywności jest niezbędna dla zachowania zdrowia i pozostawania w równowadze, korzystne mogłoby być zatem zaangażowanie się w aktywności wymagające aktywności fizycznej, jak sport. Podczas aktywności fizycznej nie tylko dbamy o ciało i kondycję, ale również uwalniamy endorfiny, które poprawiają nastrój i zadowolenie z życia. Wystarczy już 20 minut ćwiczeń 3 razy w tygodniu, by lepiej radzić sobie ze stresem. Myśląc o radzeniu sobie ze stresem warto zaznaczyć także, iż korzystne jest także oddanie się medytacji, relaksowi.
Praca nauczyciela, pomimo swoich trudności, nie zawsze musi prowadzić do wypalenia. Znajomość przyczyn zjawiska wypalenia zawodowego oraz sposobów przeciwdziałania mu może nam pomóc uniknąć trudności z samopoczuciem oraz utrzymać motywację do pracy i uzyskiwać radość z wykonywania swojego zawodu. Jeśli będziemy umieli korzystać z tego, na co mamy wpływ w środowisku pracy, nauczymy się dbać o siebie samych, możemy długo cieszyć się efektami własnej pracy, zachowując świeżość i kreatywność.
opracowanie: Aneta Buras – Walentowska, psycholog PPPP w Nakle
Drodzy Nauczyciele!
Z OKAZJI DNIA EDUKADCJI NARODOWEJ pragniemy złożyć Wam najserdeczniejsze życzenia.
Niech Dzień naszego wspólnego Święta oraz wszystkie inne dni w roku szkolnym będą spokojne, pełne zadowolenia, ale i odpowiedzialności za edukację oraz wychowanie dzieci i młodzieży.
Życzymy Państwu, aby niełatwa misja nauczyciela, pedagoga, wychowawcy przynosiła zawsze znaczące efekty oraz satysfakcję i radość. W obecnym trudnym czasie w sposób szczególny życzymy wszystkim także zdrowia oraz wytrwałości.
Pragniemy podziękować dyrektorom szkół, przedszkoli i placówek Powiatu Nakielskiego, a także nauczycielom i wychowawcom, pedagogom, psychologom i logopedom za oddanie dla uczniów, codzienną twórczą pracę, a także za dotychczasową współpracę z naszą Poradnią.
Dyrektor wraz z Pracownikami Powiatowej Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej w Nakle nad Notecią oraz Filii w Szubinie
