Projekcja filmu „Jasnowłosa prowincja”

W trakcie cyklu „Ciekawość świata”, organizowanego przez Urząd Miejski w Kcyni, staramy się poruszać różnorodną tematykę – od egzotycznych podróży po skomplikowaną historię lokalną czy sztukę. Majowe spotkanie poświęcone było tematyce historycznej. Po raz kolejny poruszyliśmy temat związany z II wojną światową, a dokładniej z deportacjami ludności cywilnej z obszaru tzw. Kraju Warty (Warthegau). Naszym gościem w dniu 11 maja br. był dr Jacek Kubiak – scenarzysta i reżyser filmu „Jasnowłosa prowincja”.
Wspólnie obejrzeliśmy film dokumentalny, a następnie porozmawialiśmy z jego autorem. Pan Jacek Kubiak opowiadał w jaki sposób doszło do nagrania materiału filmowego. Pomysł udało się zrealizować po tym, jak w 2007 r. w poznańskiej prasie zamieszczono ogłoszenie zapraszające mieszkańców, którzy chcieliby się podzielić swoją historią dotyczącą wysiedleń. Odzew na to zaproszenie był bardzo duży – okazało się, że ludzie przez wiele lat nie mieli komu o tym opowiedzieć. Spośród osób, które odpowiedziały na ten apel, wybrano kilka historii, które następnie zostały zamieszczone w filmie dokumentalnym.

Tytuł filmu zaczerpnięto z fragmentu przemówienia Heinricha Himmlera, który, odnosząc się do utworzonego obszaru zwanego Krajem Warty, obiecywał: „stworzę tutaj jasnowłosą prowincję”. Kraj Warty (Warthegau) miał być modelową prowincją, przykładem dla innych dzielnic. Wszystko tam miało być wspaniałe i co najmniej trzykrotnie większe niż dotychczas. Największymi ośrodkami Kraju Warty był Poznań i Łódź. Na obszarze Kraju Warty znalazła się także Kcynia.

Wspólnie obejrzeliśmy film dokumentalny, którego bohaterowie podzielili się swoimi historiami. Helmut Zwi Steinitz, poznański Żyd, który jako jedyny ocalał z Zagłady, przyjechał do Polski po 70 latach i odwiedził miejsce, gdzie zginęli jego bliscy. Dieter Bielenstein – Niemiec z Łotwy, którego rodzina zamieszkała w Poznaniu w domu, z którego zostali wyrzuceni Polacy. Henryk Jaszcz – poznaniak, który okres wojny spędził w Generalnej Guberni, w Ostrowcu Świętokrzyskim, gdzie udało mu się dołączyć do AK.
Mieszkańcy Poznania, Gniezna, a także potomkowie przesiedlonych do Poznania nadbałtyckich Niemców opowiadali w filmie o deportacjach, o bardzo trudnych warunkach, z jakimi przyszło im się zmierzyć po dotarciu na miejsce przesiedlenia.

Z utworzonego z części Pomorza i Wielkopolski „Kraju Warty” przesiedlono na obszar Generalnej Guberni setki tysięcy ludzi. Musieli oni porzucić swoje domy, zostawiając cały dobytek, który następnie obejmowali Niemcy, przyjeżdżający z dzisiejszego obszaru Estonii i Łotwy, tzw. Nadbałtyccy Niemcy. Zgodę na przesiedlenie mniejszości niemieckiej uzgodniono w pakcie Ribbentrop-Mołotow. W filmie wykorzystano wiele materiałów archiwalnych, m.in. nagrania przemówień gauleitera Greisera (namiestnika Kraju Warty) oraz wypowiedzi polskich, niemieckich i łotewskich historyków, którzy wyjaśniali mechanizmy deportacji. Jak podkreślała historyczka niemiecka I. Heinemann: „Kraj Warty miał stanowić przykład etnicznej homogenizacji dla innych prowincji”.
Ostatnim elementem spotkania były rozmowy z mieszkańcami Kcyni, którzy pamiętają okres wysiedleń. Wysiedlenia rozpoczęły się w grudniu 1939 r. Część kcyńskich rodzin także zostało deportowanych na obszar GG: w okolice Łowicza, na teren lubelszczyzny. Mieszkańcy opowiadali historie swoich rodzin.
Dr Jacek Kubiak przekazał publikacje książkowe i materiały edukacyjne towarzyszące zrealizowanemu projektowi, które są dostępne w Urzędzie Miejskim w Kcyni, pok. 205. Zapraszamy szkoły do współpracy w zakresie przeprowadzenia lekcji dotyczących historii wysiedleń.

tekst i zdjęcia: Justyna Makarewicz/UM w Kcyni